Odmiana przez przypadki Odmiana przez przypadki nazywana jest deklinacją. W języku polskim występuje 7 przypadków. Łatwo skojarzyć to z ilością dni tygodnia.
W wielu językach przypadki w ogóle nie występują. Np. angielski. W innych językach występują różne ilości przypadków. Przez przypadki odmieniamy rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, niektóre liczebniki i zaimki. Nie odmienia się natomiast np. czasowników. Przypadki odpowiadają na konkretne pytania. Omówmy kolejno wszystkie 7 przypadków języka polskiego. 1. Mianownik (łac. nominativus) – odpowiada on na pytania: to kto?, co?. Jest to forma podstawowa każdego wyrazu. To typowa forma występująca w definicjach występująca najczęściej w roli podmiotu. Odpowiada również na pytania "to jest ...", "oto ...". Przykłady: dom, krowa, płot, pies, komputer, drukarka. 2. Dopełniacz (łac. genetivus) – ten przypadek odpowiada na kogo?, czego? (nie widzę, nie ma). Używany w relacjach przynależności lub przeczeniach. Dom Piotra, strefa komfortu, Piotr nie kupił książki 3. Celownik (łac. dativus) – ten przypadek odpowiada na pytania to komu?, czemu? (przyglądam się). Opisuje on głównie sytuację, w których przedmiot lub coś jest komuś przekazywane, dawane lub wykonywane jest coś dla kogoś. Często łączy się z czasownikami. Np.: daję książkę mamie, przyglądam się drzewu, kupuję coś koledze, wykonuję, sprzedaję, oddaję coś klientowi, mówię, przekazuję, obiecuję coś bratu, pomagam, dziękuję przyjacielowi itd. Może się łączyć również z przyimkiem. Np. przeciw, przeciwko koledze, wbrew nadziei, dzięki siostrze, ku chmurom, Najczęściej stosowane końcówki dla rzeczownika to "u" (bratu, psu, kotu), "owi" (przyjacielowi, nauczycielowi, Adamowi, Januszowi), "dze" (koledze). W rodzaju żeńskim końcówkami są "e" (kobiecie, żonie, Annie, Barbarze), "i" (nadziei, Marii, pieśni). W przymiotnikach często końcówkami dla rodzaju męskiego są "emu" (miłemu, żółtemu), dla żeńskiego "ej" (miłej, pięknej). Używany raczej rzadko. 4. Biernik (łac. accusativus) – przypadek odpowiadający na pytania kogo?, co? (widzę, słyszę). Biernik zazwyczaj oznacza dopełnienie bliższe. W połączeniach z przyimkiem oznacza zwykle kierunek zmiany. Wiele czasowników wymaga użycia biernika, jednak jeżeli zrobimy zaprzeczenie, to biernik zamienia się w dopełniacz. Np.:
Słyszę (co?) granie. Nie słyszę (czego?) grania.
Słyszę (kogo?) kolegę. Nie słyszę (kogo?) kolegi. Przyimek przez zawsze łączy się z biernikiem. Np. przez góry, przez pola. Rzeczowniki mogą posiadać formę dopełniacza lub mianownika lub całkowicie niezależną od tych przypadków. 5. Narzędnik (łac. instrumentalis) – pytania tego przypadku to z kim?, z czym? (idę). Jak mówi nazwa, służy do określania narzędzia. Czym? (długopisem, młotkiem, pisakiem, śrubokrętem, ołówkiem), może też odpowiadać na pytanie kim jesteśmy (informatykiem, pisarzem, kolarzem, murarzem) ale też służy do określania środka transportu (tramwajem, samochodem, rowerem, samolotem) może też służyć do pokazania czym się interesujemy (kolarstwem, piłką, koszykówką, malarstwem, literaturą). Narzędnik może się łączyć z przyimkami z, pod, nad.
Końcówki rzeczowników w narzędniku to w liczbie pojedynczej: –em, –ą, a w liczbie mnogiej –ami. 6. Miejscownik (łac. locativus) – przypadek odpowiadający na pytania o kim? o czym? (myślę, rozmawiam). Ponieważ służy do określenia miejsca, w związku z tym zawsze wymaga użycia przyimka. W miejscowniku rzeczowniki mają zazwyczaj końcówki "e", "u". (o chłopcu, o psie, o pniu, o dziewczynie, o piśmie, o smoku). W liczbie wszystkie rodzaje rzeczowników przyjmują końcówkę "ach" lub "ech". (o Niemczech, o chłopcach, o dziewczynach) 7. Wołacz (łac. vocativus) – jako jedyny przypadek nie ma pytania. Stosuje się go w zawołaniach lub bezpośrednich zwrotach. . Stosowany jest w zawołaniach, apostrofach. Jest jednym z najrzadziej stosowanych przypadków. Jednak ma charakterystyczne zastosowanie w literaturze. Współcześnie wypiera go mianownik. Przy zawołaniach lub bezpośrednich zwrotach wolimy mówić np. Adam zamiast Adamie. Wyjątki Istnieje wiele odstępstw jeżeli chodzi o polską deklinację. Przykładowo niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na "a" odmienia się jakby były rodzaju żeńskiego (mężczyzna, kolega, artysta, poeta, kaznodzieja, drużba, łowca, sługa). Podobnie, żeńską odmianę mają niektóre nazwiska zakończone na "o" (Fredro, Jagiełło). Jest wiele rzeczowników o odmianie przymiotnikowej jak: myśliwy, uczony, służący, chorąży, polonez(taniec), luty, złoty (waluta), czesne, młode, służąca, królowa. Ich odmiana w większości zgadza się z odmianą przymiotników.
Czasami występują skrajnie różne odmiany przymiotnikowe bardzo podobnych wyrazów np. Limanowa-Limanowej, Częstochowa-Częstochowy. Nietypowo są odmieniane rzeczowniki sędzia, brat, dzieci, oko, ucho. Niektóre identyczne wyrazy będziemy inaczej odmieniać w zależności od tego co one reprezentują. Przykładowo wyraz "oko" może być ludzkie jak i oko sieci lub rosołu. Jeżeli jest to oko ludzkie, to powiemy "przyglądam się oczom", jeżeli są to oka w rosole lub sieci, to powiemy "przyglądam się okom". Istnieją również rzeczowniki, które są przymiotnikami. Przykładowo wyraz "dziki" to rzeczownik męski w liczbie mnogiej ale również przymiotnik rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej. Więc dopełniacz może brzmieć "dzików lub dzikich" a celownik "dzikom lub dzikim". Podobna sytuacja jest w przypadku nazwisk. Przykładowo wyraz "kisiel". Standardowo powiemy w dopełniaczu "kisielu" ale jeżeli w domyśle chodzi o nazwisko, to powiemy "Kisiela". Odmiana przez przypadki online Bezpośredni link do odmiany przez przypadki to: http://aztekium.pl/przypadki jednak możesz odmieniać wyrazy pamiętając tylko początek adresu strony i dopisując na końcu wyraz, który chcesz odmienić. Przykładowo, jeżeli chcemy odmienić wyraz "mama" to wpisujemy:
http://aztekium.pl/przypadki/mama
jeżeli chcemy odmienić wyraz stołek używamy adresu:
http://aztekium.pl/przypadki/stołek Aby odmienić wyraz przez przypadki wystarczy wpisać go poniżej w miejscu gdzie wskazuje strzałka i wcisnąć szukaj. Odmiana nastąpi automatycznie. |