Crocus scepusiensis
Nazwa polska: Szafran spiski
KROKUS, CZYLI SZAFRAN SPISKI (CROCUS SCEPUSIENSIS)
Rodzina: Kosaćcowate (Iridaceae)
Pierwszy zwiastun tatrzańskiej wiosny, jeden z najpiękniejszych i najbardziej czarujących kwiatów. Prosto z suchej jeszcze lub ledwie zaczynającej się zielenić trawy wysuwają się jego liliowe delikatne kielichy.
Nie jest to roślina wyłącznie tatrzańska, jak niektórzy ludzie sądzą. Krokus rośnie i na Babiej Górze, i w kilku okolicach Beskidu Zachodniego, w Sudetach, a nawet w dwóch miejscach na niżu: w Kotlinie Sandomierskiej i w okolicach Krakowa.
Krokus tworzy duże zbiorowiska, zaścielając swymi pięknymi, fioletowymi kwiatami całe łąki i polany górskie, głównie na wapieniu i fliszu, ale niekiedy występuje i na granicie, sięgając po 1600 m.
Głąbik kwiatowy, tj. bezlistna łodyżka wraz z kwiatem sięga 12-15 cm. Zakwita, gdy liście ledwie zaczynają wychodzić z ziemi. Rozwijają się one i osiągają właściwą długość, tj. ok. 20 cm, dopiero po przekwitnięciu kwiatu.
Z bulwki (nie cebulki) wyrasta zawsze tylko jeden głąbik i 3 do 4 liści, wąskich, trawiastozielonych, lśniących, z białą prążka w środku, spodem matowych.
Okwiat (kielich z koroną) składa się z 6 działek jaśniej lub ciemniej fiołkowych, węższych lub szerszych, dołem zrośniętych w długą rurkę. Słupek zakończony jest trzema strzępiastymi, pomarańczowymi znamionami, poniżej nich otaczają szyjkę 3 duże, żółte pręciki. Zalążnia tkwi już w glebie, toteż wytwarzający się owoc wysuwa się z ziemi na wyrastającej, coraz dłuższej szypułce. Owoc krokusa - torebka, pękająca po dojrzeniu na 3 części, zawiera spore, żółtawe nasionka z "ciałkiem mrówczym"', rozsiewane głównie przez mrówki.
Krokusy zakwitają w niższych położeniach w drugiej połowie marca. Często w czasie ich kwitnienia spadają jeszcze śniegi. Wtedy zapylone kwiaty więdną i marnieją (gdy tymczasem wewnątrz ich zalążni nasiona już się pomału rozwijają) - a nie zapylone zwijają się ciasno w ostre pąki, by przy nawrocie wiosny znów się rozwinąć; nieraz przebijają one warstwę śniegu i wydzielanym ciepłem obtapiają dołek dokoła głąbika.
Krokus jest rośliną chronioną ustawowo w całej Polsce.
(Fragment: Zofia Radwańska-Paryska "Rośliny Tatrzańskie") |
Ryciny:
